Nieuws

Jom ha Sjoa 2010 - een gedenkwaardige dag
Op zondag 11 april werd op het NS-station Winterswijk een gedenkteken onthuld voor de Joodse inwoners van Winterswijk die in de Tweede Wereldoorlog naar de vernietigingskampen van de nazi's werden gedeporteerd en daar vermoord werden.
Jip Wijngaarden maakte, in opdracht van de Werkgroep 'Leren van de oorlog', een prachtige bronzen plaquette naar haar schilderij uit 2005, getiteld 'Sjofar'. 'Sjofar' is een oproep tot gedenken en bezinning.

Henk Vis, van de Werkgroep 'Leren van de oorlog', heet de genodigden welkom in de wachtruimte van het station: "een wat ongezellige ruimte, maar wel droog en warm en schoon en in de oorlogsjaren verboden gebied voor de Joodse inwoners van Winterswijk die geen gebruik mochten maken van het openbaar vervoer... alleen nog die ene keer, wanneer zij moesten vertrekken naar de concentratiekampen. Om hen te gedenken, zijn wij hier vanmiddag samen".

Regiodirecteur-Noordoost van de NS, Dhr. Arjan Bleeker, spreekt de genodigden en de vele belangstellenden toe op het perron en vertelt dat NS zeer onder de indruk is van het project 'Leren van de oorlog'. NS hecht ook aan het inrichten en onderhouden van gedenkplaatsen en steunt daarom het initiatief van de Werkgroep.

De middag staat in het teken van 'De stilte verscheuren'. Henk Vis leest een gedicht onder die titel dat door hem speciaal voor deze gelegenheid geschreven is:

De stilte verscheuren

Stilte is er in soorten:

De verbaasde stilte
om alles wat er gebeurt
met de mensen om je heen:
klanten, buren, vrienden
worden vijanden genoemd

De angstige stilte
om ontdekt te worden
terwijl je verstopt zit
om ontdekt te worden
terwijl je probeert te helpen

De verbijsterende stilte
die achterblijft
als het lawaai van arrestaties
verstomd is
en huizen leeg zijn
De beschaamde stilte
om wat niet gedaan is
om klanten, buren, vrienden
te hulp te komen
en bij te staan

De onverschillige stilte
die niet ziet en niet hoort
die zich wegdraait
van wat anderen
wordt aangedaan

De stilte van het verdriet
om wie geweest zijn
en nooit weerkomen
om zoveel
vernietigde levens

De stilte van het gedenken
die anderen tegemoet komt
hen omarmt
hen in de ogen kijkt
en om vergeving vraagt...

...die stilte
mogen wij misschien vragen
van elkaar

Hierna vertelt rabbijn E. Philipson uit Enschede over het blazen op de ramshoorn: met de verschillende tonen van de ramshoorn roep je op tot boetedoening en verzoening, tot attent zijn en gewaarschuwd zijn. Met de tonen kun je ook het huilen van mensen laten horen, het verdriet om zoveel verkeerds dat gebeurd is. En dat laat de rabbijn horen, als hij de ramshoorn blaast.

Daarna is er enige tijd een diepe stilte...

...die verbroken wordt door het geluid van het scheurende papier dat door Mirjam Schwarz, lid van de Joodse gemeenschap van Winterswijk en lid van de Werkgroep 'Leren van de oorlog' , weggehaald wordt van het nieuwe gedenkteken.

Kunstenares Jip Wijngaarden vertelt bevlogen over haar werk. Zij wijst op de verschillende taferelen die te zien zijn: in de eerste plaats de 'profeet' met de ramshoorn die, zwevend in de lucht, oproept tot gedenken', een activiteit van je hoofd en je hart. Er is een rij mensen te zien, een aantal van hen met koffertjes. Er is een zwangere vrouw die ook een klein kind aan de hand houdt. En al die mensen zijn op weg naar de spoorlijn waarover ze weggevoerd zullen worden. Aan de overkant van de spoorlijn een dorpje met een opvallend detail: de ramen en deuren ontbreken aan de huizen en aan de kerk. "Waren we blind voor wat er gebeurde of wilden we het niet zien?", zo vraagt Jip zich af. Een klemmende en beklemmende vraag.

"Mam, ik kan de mensen voelen", zegt even later een meisje dat bewonderend haar hand over het kunstwerk laat gaan. Zou ze weten dat ze daarmee de gevoelens van veel aanwezigen verwoord?
Er worden bloemen gelegd door verschillende gasten en belangstellenden. Iemand anders zucht van verlichting: "Eindelijk wordt er gepraat..." en droogt haar tranen.

Vervolgens wandelen de genodigden door de Spoorstraat, langs de begraafplaats, het huis van de voorganger, de school en de synagoge, naar het kerkelijk centrum 'Zonnebrink' , waar na ontvangst met koffie, thee, koek en krentenbrood, de presentatie en het aanbieden van het boek 'We hebben ze allemaal gekend...' zal plaatsvinden.
Schrijver Henk Vis vertelt over de gesprekken die hij, in het kader van het schrijven van het boek, heeft gehad met oude Winterswijkers: "liefdevol en met veel verdriet om wat gebeurd is, maar soms ook met onbegrip en vooroordelen".
Hem schokt toch vooral de hoge 'organisatiegraad' van de moord op de joodse burgers. "De wegen naar de concentratiekampen zijn geplaveid met formulieren uit de Nederlandse ambtenarij", concludeert hij. "De voorbereidingen voor die vreselijke gebeurtenissen begonnen al in juni 1940 met de aparte registratie van de Duits-Joodse vluchtelingen in Winterswijk".

Hij toont zich ook huiverig tegenover de clustering van gegevens rond iedere burger. "Is het door de overheid gegeven Burger Service Nummer (BSN) er nu als service naar de burger of als service naar de overheid", zo vraagt hij zich af. "Waar mensen nummers worden, is voor medeleven geen plaats meer", zo waarschuwt hij en hij is blij met de 'luis in de pels van de overheid': de nationale ombudsman, die het diezelfde overheid af en toe flink lastig maakt.

'We hebben ze allemaal gekend...' vertelt zoveel mogelijk over de joodse burgers die op het monument op het Mevr. Kuipers- Rietbergplein vermeld staan. De titel van het boek komt uit een verhaal van Mirjam Schwarz. Zij vertelt: "Als ik met mijn vader mee mocht 'de boer op', dan hoorde ik wel eens iets over mijn familie en over andere joodse mensen uit het dorp. De boeren waarmee mijn vader in vee handelde, vroegen tijdens de koffie van alles over mijn vaders broers en ouders en over andere familieleden. Thuis werd daar nooit over gesproken..."

'We hebben ze allemaal gekend...' is daarom ook een gedenkboek geworden, "opgedragen aan allen van wie de naam in de stenen gebeiteld staat, aan hun weinige nakomelingen, aan de Joodse Gemeenschap van Winterswijk en aan allen die de moed hadden om goed antwoord te geven op de vraag:
"Mens - Mensch, waar ben je?"

Na de presentatie wordt het boek aangeboden aan de voorzitter van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap Winterswijk, de heer Willem Voorink, aan rabbijn Philipson uit Enschede en aan de sponsoren Rabobank en het Gemeenschapsfonds Winterswijk.
Willem Voorink biedt de schrijver na zijn dankwoord een boom aan die geplant wordt in het 'Vredeswoud' in Israël.

Daarna is er de gelegenheid om het nieuwe boek en een eerdere publicatie van de Werkgroep 'Leren van de oorlog' te bekijken en eventueel te kopen.
Beide boeken zijn ook te koop in de boekwinkels in Winterswijk, Lichtenvoorde en Aalten en te bestellen via deze website 'Uitgaven'

Na het officiële deel van de middag is er voor de gasten nog de gelegenheid om de synagoge, het monument op het Mevr. Kuipers-Rietbergplein en een tentoonstelling in het gemeentehuis aan datzelfde plein te bezoeken. Velen maken daar gebruik van en besluiten zo een gedenkwaardige middag die zijn vervolg zal krijgen in de reacties op de gedenkplaats en het boek, die ongetwijfeld zullen komen.

Meer foto's van deze gedenkwaardige dag zijn hier te vinden.

Voor nadere inlichtingen:
-Werkgroep 'Leren van de oorlog', p.a. Bargerslat 31, 7103 DT Winterswijk. Tel. 0543-512497
-Websites: www.werkgroeplvdo.com en www.lerenvandeoorlog.nl